به گزارش شبکه خبری سازمان آب و برق خوزستان، در این نشست، محمدتقی منصوریکیا مدیریت طرحهای توسعه سد و نیروگاه و بابک شهنیدارابی کارشناس مطالعات جامع منابع آب، وضعیت فعلی رودخانه هیرمند، روندهای تاریخی تعیین حقابه، چالشهای حقوقی جاری، و رفتار هیدروپلیتیک افغانستان در چند دهه اخیر را تحلیل کردند. همچنین نقش تغییر اقلیم، سدهای کجکی و کمالخان، انشعابات انحرافی جدید، هدایت عمدی آب به شورهزار گودزره و برداشتها از رودخانه مازاد بر تفاهمنامه فیمابین برای توسعه شبکههای آبیاری و زهکشی در افغانستان از جمله عوامل اصلی خشکسالی تالاب هامون عنوان شد.
در بخش نخست، پیشینه تاریخی مناقشه حقابه هیرمند تشریح شد؛ از قرارداد ۱۸۵۷ پاریس و داوریهای گلداسمیت و مکماهون تا مذاکرات دهه ۱۳۱۰ و معاهده رسمی سال ۱۳۵۱ که سهم ایران را ۸۲۰ میلیون مترمکعب در سال تعیین میکند. ارائهدهندگان توضیح دادند که باوجود این معاهده، طی سه دهه اخیر بهویژه با توسعه سازههای آبی جدید در افغانستان، عملاً جریان پایدار آب به سمت ایران مختل شده و حقابه زیستمحیطی هامون هیچگاه به شکل رسمی و با اعمال مدیریت تامین نشده است.
در ادامه، اثرات خشکی ۲۰ساله تالاب هامون از منظر محیطزیستی، اقتصادی و امنیتی بررسی شد. کاهش درآمدهای محلی، تشدید پدیده گردوغبار، افزایش بیماریهای تنفسی، ناامنیهای اجتماعی و مهاجرت گسترده از پیامدهای اصلی عنوان شد. در این نشست تأکید شد که حجم کل دریاچه هامون بیش از ۷ میلیارد مترمکعب است اما بدون همکاری فعال افغانستان، مسیر احیا با دشواریهای جدی مواجه بوده و خواهد بود. شایان ذکر است که حداقل حقابه زیست محیطی موردنیاز هامون نیز توسط افعانستان تامین نشده است.
یکی از محورهای مهم نشست، بررسی فنی سدهای کجکی و کمالخان بود. براساس دادههای ارائهشده، سد کجکی با ظرفیت ۱.۷ میلیارد مترمکعب و سد کمالخان با ظرفیت ۵۲ میلیون مترمکعب، در سالهای اخیر نقش محوری در کنترل جریان ورودی به سیستان داشتهاند. تصاویر ماهوارهای اخیر نشان میدهد که بخشی از رهاسازیها بهجای ورود طبیعی به سمت ایران، از طریق کانالهای جدید تعمدا به شورهزار گودزره هدایت میشود. این اقدام، که در تضاد با ماده ۵ معاهده ۱۳۵۱ ارزیابی شد، بهگفته ارائهدهندگان «عملاً مسیر تأمین حقابه ایران را مسدود کرده است».
در بخش دیگری از نشست، روند توسعه شبکههای آبیاری افغانستان از دهه ۱۹۵۰ تا امروز و طرحهای جاری از جمله احداث سد بخشآباد بر رودخانه فراه با ظرفیت ۱۳۶۰ میلیون مترمکعب تحلیل شد. این توسعهها در کنار کاهش بارندگی و برداشتهای غیرمجاز در مسیر، سهم ورودی به هامون را به شکل چشمگیری کاهش داده است.
در پایان، مجموعهای از راهکارهای حقوقی، دیپلماتیک و مدیریتی برای احقاق حقابه ایران ارائه شد. پیشنهاد فعالسازی فرآیند داوری بر اساس پروتکل الحاقی، بهرهگیری از ظرفیت نهادهای بینالمللی، بازنگری در سیاستهای مدیریت اتباع خارجی در مناطق مرزی، و لزوم تلفیق دیپلماسی و قدرت بازدارندگی برای حفاظت از منافع ملی از جمله محورهای اصلی توصیهها بود.
نشست تخصصی ۱۳۷ کافه دانش با تاکید بر ضرورت مدیریت علمی منابع مشترک و پیگیری مؤثر حقوقی و بینالمللی، بهعنوان یکی از جامعترین بررسیهای اخیر در سازمان آب و برق خوزستان در حوزه هیدروپلیتیک هیرمند ارزیابی شد.
